Kuhnauvariaties door Hendrik Andriessen

Hendrik Andriessen kwam uit een zeer kunstige familie, met een organist als vader en een schilderes als moeder. Hij werd geboren in 1892 in Haarlem en is daarmee de oudste componist in dit programma.

De ‘Variaties en fuga op een thema van Johann Kuhnau’, zijn in 1935 gecomponeerd voor het Utrechts Studenten Concert (USC), dat in dat jaar haar lustrum vierde. Deze vooroorlogse compositie vindt zijn oorsprong in een thema uit de 6e Partita van Johann Kuhnau uit 1692 en was gedurende het Duitse regime niet uitvoerbaar. Hendrik Andriessen wilde zich niet aansluiten bij de ‘Kultuurkamer’ en drukte op deze manier zijn afkeer voor het regime uit. Van juli tot en met december in 1942 bracht hij dan ook door in Gijzelaarskamp Haaren en vanaf november 1942 in het gijzelaarskamp van Sint-Michielsgestel. 

In de Kuhnauvariaties valt duidelijk op dat Andriessen organist was en tevens uitblonk in improvisaties. De 17e eeuwse klanken van Johann Kuhnau hebben een make-over gekregen van zijn Nederlandse collega, waarmee het stuk in de moderne tijd terecht komt. Met de parallelle kwinten en gepaste sereniteit is dit een geweldig startpunt van ons programma waar het geluid van een orgel door strijkers wordt verklankt.

Wellicht door de grote bekendheid van de variaties hebben ze nog nooit op het programma van het Nederlands Strijkersgilde gestaan, dat doorgaans juist het avontuur zoekt. Maar in dit programma staat het werk in een totaal andere context, namelijk als het beginpunt van een zeer rijke ontwikkeling van de Nederlandse moderne componisten.

 

Concerto voor Strijkorkest van Rudolf Escher

Rudolf Escher werd geboren in 1912 in Amsterdam en het neefje van de kunstenaar M.C. Escher. Veel van zijn werken zijn verloren gegaan tijdens het bombardement van Rotterdam in 1940. Daarnaast vernietigde Escher vele van zijn werken zelf, omdat hij enorm perfectionistisch en zelfkritisch was. Zo heeft hij ook dit Concerto voor Strijkorkest “zonder restrictie teruggetrokken en verbrand”. Gelukkig bleek Donemus nog een microfilm van het stuk te hebben en kon het na na Eschers dood toch worden uitgegeven. 

Dit werk behoort tot één van de hoogtepunten uit de Nederlandse muziekgeschiedenis. Rudolf Escher was Frans georiënteerd. Uit de erfenis van Ravel, Debussy en Stravinsky, ontwikkelde hij een geheel eigen stijl en bouwde hij aan een relatief klein oeuvre van zeer hoge kwaliteit. Steeds bleef hij nieuwsgierig naar manieren om zijn componeren te vernieuwen. Het is muziek die zich moeiteloos staande zou houden op een internationaal podium, maar wordt zelfs in eigen land nog steeds maar weinig uitgevoerd. Opvallend is de combinatie van een on-Hollandse zwierigheid en flair in bijvoorbeeld het Rondo Mediterraneo, gecombineerd met een uiterst doorwrochte en doordachte muzikale structuur. Ondanks de duidelijk Latijnse sfeer, vormt de afsluitende Ciaccona epica een ode aan een barokke meester als Bach, die na een lange zorgvuldige opbouw in lichtende extase eindigt. 

 

Low Angle Close Up Dolly Shot Highway (2.0) door  JacobTV [wereldpremière!]

 

Duizendpoot Jacob ter Veldhuis kreeg van huis uit een  klassieke opvoeding, maar begon zijn carrière als rockmuzikant. Hij studeerde elektronische muziek en compositie aan het conservatorium van Groningen en studeerde in 1980 af met de prijs voor compositie. JacobTV zoekt naar de meest uiteenlopende combinaties, instrumentaties en verhaallijnen. Naarmate zijn carrière als ‘avant-pop componist’ vordert, volgen ook de successen. Met de rauwe randjes die hij in zijn werken inbedt, is de bedoelde boodschap nooit mis te verstaan en zo volgt zelfs een vergelijking tussen de boodschap van JacobTV’s werken met de schok die Stravinsky’s Sacre du Printemps teweeg bracht. JacobTV volgt in zijn ideeën en composities altijd zijn eigen weg en probeert met intelligente en muzikale sample-technieken vooral ook goed-klinkende, aanstekelijke muziek te maken. Hij heeft zich nooit thuis gevoeld in de bijna ‘sektarisch aandoende, naoorlogse compositie rages’. De welluidendheid van zijn muziek is samen met de boodschap het hart van zijn bestaan. 

We zijn bijzonder vereerd dat JacobTV speciaal voor het Nederlands Strijkersgilde een make-over heeft gegeven  aan zijn ‘Dolly Shot’. Het werk is zo’n tien jaar geleden gecomponeerd in opdracht van Amsterdam Sinfonietta en vertolkt een nachtelijke reis door het onbekende en ondefinieerbare. De titel is afkomstig uit de filmwereld, waarbij de camera op een auto of rijdend platform gemonteerd wordt en gefilmd wordt in de beweging van het voertuig. In dit geval is het een ‘dolly shot’ vanuit een  snelle wagen op de snelweg. 

In deze compositie quote JacobTV zichzelf uit eerdere composities. In het eerste deel zoekt hij naar de ‘groove’ van de beweging in de ronddraaiende wielen, waarbij hij het leitmotif uit zijn doorbraakcompositie ‘Grab it!’ citeert. Hierbij heeft hij de melodische en ritmische structuur van de tenorsaxofoon met stemopnameband proberen te vatten in strijkersklank.

In het Adagio gebruikt hij een quote uit ‘Soupirs de Rameau’ voor clavecimbel en stembandopname. Het akkoordenschema komt oorspronkelijk uit ‘Les Soupir’ van Jean-Phillippe Rameau. Samen met het snelle derde deel, wordt ‘Les route de Nuit’ gevormd, een citaat uit Lodewijk XIV’s ‘Les route de nuit sont si peu sûres’, over de gevaren van nachtelijk reizen in de 17e eeuw.

Gedurende alle delen wordt gebruikt gemaakt van hetzelfde akkoordenschema met in het hoofd Luceberts ‘En schetterende wegen, nergens heen’. Dolly Shot 2.0 representeert het geluid van een rusteloze ‘roadmovie’ die niet stilstaat en vraagt om nog een deel…